Thursday 4 August 2011

Hun Sim Dan.

Pupa Hunsim

Khanglui I Pu i Pa te in, hun leh mun tawh nuntak na leh zia te zilh uh hi. Hih pen Pupa Ngeina kici hi. Nipi khapi leh aksi teh tawh hun na seh uh a, nuntak na zilh uh hi. MIhing nuntakna pen, nipi khapi te leh aksi te in ong siam thei hi cih um hi. Khadet kha man leh khaliik khamial(khamang) tawh na sem uh hi. Khaici tuh ahi zongh in, satat dan a hi zongh in, nasepna khempeuh ah ni leh kha leh khua hun luanzia en phot uh a, na sem tanghtangh uh hi. Gentehna in, Kha liik ciang in, gamsa te mualtaang lam ah ut phadiak uh ahih manin, sa beng le hang, mual lam neh zawh deuh ah sa om cih ki thei hi. Khaman lam ciang in, gamsa te zongh kuam leh luineh lam mah ah bu suk pah se uh hi. Gamsa leh vasa te bek hi lo, nuntakna nei khempeuh mihing zongh a kihel, ivek in, nipi khapi leh ukpi, vanpikhupzal phasiam' ziak in a nungta i hih lam na ki thei uh hi. Khanglui i Pu i Pa te in, tu a i neih, 'kumzalom', centuri cih na neilo uh hi, ahih hang in,,,,kum 76 ciang in 'kumzabiik' khat ci in na ciamteh uh hi. Hih Kumzabiikpi khat pen khangthum (3 generation) sung sawt a, Kumzabiikpi 10 vei ciang in Zamhun ci in na sam (ciamteh) uh hi. Behiangkum cih zongh na nei uh hi. Belitun kum. Kawlmim tunkum, Beik tunkum cih bang in, a kumkum in kikhel cih te zongh na thei uh hi. Zingsol leh nitak sol kituahkum Cingkhup leh Ngambawm kituah kum cih zongh na nei uh hi.

Pupa' Nisim dan

Pupa te in, 'nikhat' a cih uh pen, 'sun khat leh zan khat' ahi hi. Tulai hunsim tawh hi leh, nai 24 nikhat a hi hi. Pupa te in, ni khat sim uh ciang in, Zingsang khat pan in zingsang kik ciang a hi hi. Nikhat i hun te pen, Phalvaktung, Nisuah, Vaihamsang, Sunkim, Nikaai, Nitum, Sanggammelmak, Zan, Ipsip zankim cih bang in khen kua in na khen uh hi. Khen nih ki suah thei a, sun leh zan nikhat ahi zongh in; khen li kisuah thei a, zingsang leh nitak, sunkim zankim cih in zongh hunli in ki khen thei hi. Khanglui lai in, hun sim a tompenpen pen, lungtang kisai tawh na sim uh hi. Tua ban ah, tuibuuk muamtam kaal. Anhuan hun leh vaiciah hun, vaikuan hun pen, lim, niliim tawh hun na sim uh hi.
Akhuan, akkhuang tawh zongh hun na ciam teh uh a, Akmasa khuan, Aknihvei khuang, Akthum vei khuang cih tawh na zingtho uh hi. Akmasa khuan pen, tulai zingsang nai3 kiimpawl hi a; nupi te in vaimimciim ui ding in zingtho litlit ta uh hi, akmasa khuan a a zingtho te pen, nupi zingtho lol te hi. Akhnihvei akhuan ciang in, naupang a lol te zongh tho nuam mahmah uh a, kapkap a hih kei leh lum thei nawnlo uh hi. Akthumna a khuan ciang in, zingsang khua ong vak ding hi a, innkuan kim in a damkim nak leh kitho tek ta hi. Hih akthumna khuan ciang in, ni khat ong lut kik ding in ki nei a; tua mahsiah pen, zanni (yesterday) cih in ki ciam teh hi. Bang hang hiam cih leh, ni khat cih pen, 'zingsang khat pan zingsang kik ciang' ahihna ki langh hi. Zanhun te ong bei na ding, dawi leh kau te a omna ciat ah a ciah na ding in Aklui te khuang in, thum vei vilvel a khuan tak ciang in, zan hun a zangh dawi leh kau te a khua leh a omna ciat uh ah a ciah ciat uh hi, ci in pupa ngeina ah kizangh in ki um hi.
  • phalvakhun icih- zingsang nai nga leh nai guak khau vak hun sung teng
  • nisuakhun icih- khuavak siang sitset pan nisuah khit hun ciang
  • vaihamsaanghun icih- nisuah khit pan in vaikuan nunung pen te' vailo kuan hun dong- zingsang nai sawm sat ma siah
  • sun- vaikuan ding teng kuan khin ta, ni sa ta- sun nai sawm pan sun nai thum kikal sung teng
  • nikaai -sun nisa veva teng veng pian ta, vai ciah ding kithawi nuam ta- sun nai thum pan vaiciah hun nai nga, nai guk nai sagih dong
  • nitum-vai kiciah ciat ta; tungsunni mual ah liap in, ni in ong kheng ta, ni daai ta, ni tum ta
  • sanggammelmak-nitum khit nai sagih kiim pawl, zan lut ding hi ta, mel leh lim kitel mialmual nawnlo hun, khua lah mial cip nailo deuh
  • zan-nitak vai kitung khin tek, khuamial, nungak tangval te lawmhel, zawl hel in vak ciat uh,
  • zankimihsip- zan nai sawm leh khat pan zingsang zan nai 2 kikal; mikim ihmuh khipkhep hun sung te a hi hi.

Pupa' Kumsim Dan

Khanglui i Pu i Pa te in, hunsim leh, khaici tuh khaici vawh, khaici pawi hun pen, kum khat i kha leh ni te tawh teh in sim in khaici pawi in tuh uh hi. Tua hunsim khasim te leh nipi kall sim te tawh nsem uh a hih manin nasepna teh ah cilgil in, hun leh khuahun kim leh pam zia tawh a nungta a tei velvel te, ki zahtak mahmah a, thudot in ki nei hi. Khanglui khasim dan pen, Kum khat in hun sawm om hi. Bang hanghiam cih leh, Khutme sawm, kheme sawm i nei a, alang uak nga ta a pha tawh na bulphuh uh hi. Behiang kum a cih ciang in Kum khat in Kha sawm leh kha khat (11) pha hi. Kumta kum thum kizom khit a kum lina pen Behiang kum kici a, Dota/Dopikha khanih suah hi. Akik Behing kumkik pen, tua tawh a kumli kiik ciang mah hi a, tua a kik ciang a, behiang kum pen, No/Kaukha pen khanih suah uh hi. Hi bang in, Dotakha leh Dopi kha pen, Kum giat ta ciang in kha nih in ki zangh paisuak a; tua bang mah in, Nokha leh Kau kha pen Kum giat ciang in khat veita khanih mah kisuah zel hi. Tua kum behiangkum te ah, kum khat kha sawm leh kha khat a om bek hi. Tua lo te ah, kum khat in kha sawm ta ahi hi. Hih pen, Tanglai Khanglui Pupa' Ngeina, Samsuanbiakpiak, Minamcinhuam Eimi te' zat hunsim na te ahi hi.

Pupa' Khasim Dan

Khut langkhat ah khutme li leh a gol khat tawh gawm a vek in nga; Kheme te zongh tua bang mah; Khut me leh kheme teng gawm sawm nih pha a, a meng dang khat, Lu ahi zongh in, pasalte'van (zangh) ahi zongh in, meng khat tawh gawm beh a, sawmnihleh khat (21), malsim 21 thupi sak mahmh uh hi.. Hih 21 bulphuh in, ni 21 khit teh, ni sagih tawh gawmbeh a, thupi ni sagaih (7) tawh kigawm (21) pen ni 28 ong pha a, hih zongh khakhat a cih ni sawmnih leh giat (28) ong suak to leuleu hi. Van-uk, Lei-uk, Tui-uk Ukpiuk thum te sagihvei kituah a, tua zawh teh khabei hi. Hih pen ni thum sem in, ni khat zangh a; tua bang sagih vei a hih ciang in ni 4 sagih vei ong cin ciang in Khakhat i cih, kha liik kaht leh khaman khat ong cing to na hihi. Jews' te zatdan tawh ki nai hi. Jews' te in, Religion calendar leh civil calendar nei uh a kumkhat in kha sawm leh kha nih koi hi. Tuhun khangthak Eimi' te' kha zongh hih Jews te zat dan tawh kibangh hi. Kum khat in kha 12 i nei hi. Hih pen Gregorian calendar tawh i etkak ciangin a nuai a bang a hi hi.
  • Theinosih Kha(December-January)=Kha nga kha
  • Tun Kha(January-February)=Kha guk kha
  • [Dota Kha(February-March)=Kha sagih kha
  • Dopi Kha(March-April)]=Kha giat kha
  • Zing Kha(April-May)=Kha kua kha
  • Gam Kha(May-June)=Kha sawm kha
  • Tangsih Kha(June-July)=Kha sawmleh kha khat kha
  • KhuadoKha(July-August)=Kha sawm leh kha nih kha
  • Phal Kha(August-September)=Kha khat kha
  • Tang Kha(September-October)=Kha nih kha
  • [Noo Kha(October-November)=Kha thum kha
  • Kau Kha(November-December)]=Kha li kha

Khasim dante atangthu kibulphuh

  1. Theinosihkha- hih hun in, khuadam lua in, anno singno te khuavot leh vuuk tawh hingzo lo a, thei no lono te deugawp in gawcip hun ahi man in..
  1. TunKha- hih hun in, khuadam lua in, puaza puanbu te tawh, meikhaw tawng leh kultawng, innsung tawng ah ki tuntun nuam i hih manin...
  1. Dotakha/Dopikha- Hih hun in, Lawmannek, Sial sawm a kisawm a, Zin leh leng te kido a, kial leh dawi te kido in, gamsung kido ahih manin...
  1. Zingkha- hih hun in, lono kik a, gamsung hiin,niing gawp in, sikha leh ngalkhawhang tam in, dawite' kha zongh ki ci, hi, gamsung kigiak ngam lo hi...
  1. Gamkha- hih hun in, gamlak no dildial ta a, singteh te leh lopa te hing silsial ta a, gamsung no suah ta hi.....
  1. Tangsihkha- hih hun in, lote, zolo simlo te ah, tang kisik thei ta, tangpal te kila thei ta, a tuk hun ong tung ding, a malep hi ta hi...
  1. Khuado kha- hih hun in, an kila ta a(Khamlo te), anlak zawh lian leh khuado ding kithawi hi..
  1. Phalkha- hih hun in, zanglo te leh, gul gei te ah buh ki at ta hi....buhphal ki pho thei ta hi....
  1. Tangkha- hih hun in, eimi pupa ngeina ah, tawlngak nopsak hun a hi a, zehtan ding leh mawhphel hun ahihi....
  1. Nookha/Kaukha hih hun in, Zingdaingo, zingsang tuung in daamlak te ah i pai ciang in, daingo omhi, hih hun in....,singteh te gaw in, keu a, kausan gipgiap khin hi.... gam sung khempeuh kausan khin mang a, singteh te pulh hun hi...
      • Khuado Kha pen kumbei kha hi a, Sialsawm lawm annek pen kumlang simna zongh a hi hi.(Kumkhat simna hilo hi)

Pupa' Kaalsim Dan

Pupa' zehtan

Tanglai in, Nipi nino leh kaalsim (7days a week) cih na omlo a, 'zeh', 'zehtang' cih in na ciam teh uh hi. Hih pen, thupi mahmah ni leh, nunziak thoih a, zehtan ahi hi. Pawl khat te, ni thum sung hi thei a, pawl khat te ni sawm hi a, pawlkhat te, kha khat bit hi a, pawl khat te khathum hi in, pawl khat te, a kum a sim zongh a hi hi. Tua lak ah, a tam penpen leh, mipi' zat pen ahi zeh pen, 'ni sawm zeh' hi hi. Ni kua tawlngak khit zawh teh, a nisawm ni zo to suak in; ni sawm a khen khit ciang in, 'zeh vengta' ci uh hi. Hih pen, mipi' zat kaalsim kaalkhat kici ding hi. Khanglui Pupa' Ngeina leh, Biakpiakna tawh kizui in, Ni leh kha te hunmin na guan uh hi. Biakpiakna leh Aitawi nasepna ah, kizangh hun te tawh na nungta uh a, Siampi te leh, Dawisa, Aitawi, Bumtawi, thuthei te in, hun leh mun leh min tawh tawh kizui na kisem hi. Nipi kaal khat ni sawm pha a Amau ni tek tawh nasp ni hi.
  • Sapini (Tuesday)-ni khat ni
  • Ngapini (Wednesday)-ni nih ni
  • Mupini (Thursday)-ni thum ni
  • Solni (Friday)-ni li ni
  • Gulpini (Saturday)-ni nga ni
  • Sunni (Sunday)-ni guk ni
  • Khani (Monday)-ni sagih ni
  • Zupini ( )ni giat ni
  • Khuaipini ( )ni kua ni
  • Kumpini ( )Nipi ni

Mipi leh Laisiangtho Tapidaw leh Jews, Gregorian, English, International Kaalsimdan, Nikhat ni=Ni sagih lak ah ni masa ni- Sunday
  • Ninihni= Monday
  • Nithumni= Tuesday
  • Nilini= Wednesday
  • Ningani= Thursday
  • Nigukni= Friday
  • Nisagihni=Nipini= Saturday

Tuhun mi pawlkhat te' nipi Kaalsim
  • Nipi -Sunday
  • Pizing -Monday
  • Pithai -Tuesday
  • Nilai -Wednesday
  • Laizing -Thursday
  • Laithai -Friday
  • Nino -Saturday

Zomi Khangthak te' Kaalsim
  • Nipini-Sandeini-Sunday
  • Nipikhawvak-Monday
  • Ninihni- Tuesday
  • Nithumni- Wednesday
  • Nilini- Thursday
  • Ningani- Friday
  • Nigukni- Kiginni-Sanini-Saturday
  • Nipini- Sundayni

ZaSang Nipi Kaalsim dan leh Gregorian week and days
    • Sunni-Sunday
    • Khani-Monday
    • Pani-Tuesday
    • Vani-Wednesday
    • Nuni-Thursday
    • Laini-Friday
    • Zilhni-Saturday
Gn Daniel Mung Hunsim Dan.

  • Taangpi nipi ni = Sunday
  • Sangkah nikhat ni = Monday
  • Sangkah ni nihni = Tuesday
  • Ni laai ni = Wednesday
  • Ni nga ni = Thursday
  • Ki ginni = Friday
  • Nipi ni = Saturday
Bang hang hiam cih leh Laisiangtho leh Ih leitung vanjat dan tawh ki tuak a hih man a hihi.

1 comment: