Friday 22 July 2011

Thu Hilhna.

  1. Huih mut bangin suk hoi to hoi doi doi lo ding. Sia Hau Go
  2. I ki pil sak keileh ahaisa a piang hi hang. Job Thawngno
  3.  mi'n i hihna hong genleh phamawh sakloh ding i hihna mah hiven, i hih lohna hong gen uhleh zong phamawh sakloh ding i hihlohna hiven.Rev. Dr. J.M. Paupu
  4. Nuntakna ding tui i kisap mah bangin suahtakna adingin zong Jesuhkisam hihang. Sia Billy Kim
  5. Jesuh i manggilh nini kiamlam a manawh ki hi pah hi. Sia Cin Za Suan
  6.  Nu le pa khut lum sungah thupha om hi. Sia Do Khup
  7. Pianna tuun le zua in tate ading gelna anei keizong Pasian in ngimna neih a hong piansak ahihi. Thang Thawn Tuang Zomi Angvaan
  8.  Zomite a pil zo taktak lo minam himawk hang. Job Thawngno
  9.  Zomite' ki pumkhat theihlohdan pen ankhing lomkhom theihloh bang hi. Dr. Pum Za Thang
  10.  Tombing Khangkhat nuntak leltak mi i panpih thei zahzah lungdamtak, haza hetlo in panpih ni, tawsawn ni, sangpi tungsak ni, ei supna omlo hi. I huhna hangin mikhat in a noptuam leh lungdam huai hi. Dr. Hau Za Cin,Phuitongliim
  11.  Hong kitel khilhleh na tampi sem na hih man hi. Hong ki mawhsak leh mite pahtak khat hiteh. GSPau
  12. Kipawlna phuatding haksa keiveh aw! a picin dingleh atawntun ding hiveh aw a ollo! Pu Pau Za Mung
  13.  Tungtham puatham kizep kineih khemna te paiikhia ni hiten mai zumna ongguan hi.Gn Danielmung 
  14. Den teh, zing teh, thai ciangh,mai lamhun ah na cih leh kal ( suan ) khat a zekai na hihlam kiphawk inh, Gn Danielmung.
  15.  Thu hoih lo kammal hoihlo te mang ngilh ngei kei inh tua hi leh mai lamhun ah na jangkha kei ding hi, Gn Danielmung.
  16. Mipil khat inh leitungah a zaknop pen leh a khumpen kammal inh ii lam et loh laitak-a ii minno tawh hongki sap lekpen mah kilungdam pen hi ci hi.
  17. Naupang khat inh papi khat a tate mintawh sam gakgak lo ding hi.
  18. Minno tawh kisam cita zongin a minmal mangmang lianga ngelsap luat pen amintap ten a mauphuahmah zanuam zaw ding uh hi.

Tuesday 19 July 2011

Zomi Pilna Nei Masate,



Zomi Sungah A Pahtaak Huai Mite

A pilna uh hi masa lo in Gam le minam adingin a sepna uh ih muh ciangin Pahtaak Huai sa mahmah ka hih manin tawmkhat kaikhawm in kong gelhsuk hi.

1. Pu Thawng Za Khai ( Saizang khua)
Hausa kum 28 sung semin Zomi sungah a sawtsempen hikha ding hi.(1928-1951, 1956-1961). Hausa asepin kum 23 phapan hi. Pinglong Agreement ah Letmatthuh (singnatory)khat mahin ki hel hi.

2. Pu Col Dal Za Kam ( Saizang khua)
Zosuan sung pan Colonel a ngah masa penpa hi. Kum 33 a phak 1948 kumin Colonel ngah hi.

3. Pu Col. Khen Za Moong ( Muizawl khua)
Zosuan sung pan Millatary Attache a sem masa pen hi. Kum 34 a phak in 1940 in Colonel za tawh Millatary Attache sem hi. State Councellor za dong ngahto hi.  Zomi sungah Nam Puannak, Puanten, Niikdial khephiau leh Thansuah Dailkhai ( Chin National Dress, Flag and Emblem) a bawl khia pa hi.

4. Pu Major Genenal Tuang Za Khai ( Khuasak khua)
Zosuan sungpan galkap mang a za lianpen Major General 1984 kumin ngah hi.

5. Pu Lt.Col Pau Khan Thang ( Muizawl khua)
Zosuan sungpan Galkap vanleng hawl masa pen pa hi. Kawlgam Galdona lian major operations ahi Naganaing, Bayinnaung, Yangyiaung, Aungmargah le adang vangleng tawh galsim in ki hel hi. Vanleng tungpan 5 vei a khiat hangin Topa in a mah keepden hi.

6. Pu Dr. Vum Kho Hau ( Thuklai khua)
Zosuan sungapn Ambassador (Tongciin pa Gam pa laipa) a sem masa pen hi. Kum 35 a phak in Ambassador semta hi. Kum 55 a phak in Charles University, Prague, Czenchoslovakia panin Ph.D ngah hi.

7. Menzi Pu Thawng Cin Thang ( Saizang khua)
Kum 32 a phak in Secretary za ngah in kum 44 a phak in Menzi ngah hi. Ama hunsungin Zothau, licence tampi pia khia pen hi. Zogamah thau kikhawm kikding a kicihlai ama huutna hangin ki kaikhawm nawnlo hi.

8. Pu Dr. Hau Za Cin Pau ( Anlang khua)
Zosuan sungpan Matric(1930) in ong/zo masa pen leh Siavuan masa pen hipah hi. Unau vekpi 9 pha in a vekpi mah un degree (graduate) ngah ciat uh hi.

9. Pu Dr. Chin Do Kham ( Saipimual khua)
Zosuan sungpan D.Min; D.D; Ph.D ci-in Doctorate thuapthum a ngah masa penpa hi. Leitungbup Zomi Inn Kuan ( LZI) ah makaipi sem hi.

10. Pu. Rev Khup Za Go ( Murlen khua)
Tedim Laisiangtho hong pian khiatna, Tedim pau leh laikhantohna Thu, Zomi Nam tawh kisai Thu, Chriatianity in Chiland, A Critical Historical Study of Bible Transiations Aong te Zo People In North East India, Ka Lai Kung Pan In cih bang laibu tampi ka hong bawlkhia hi. Indonesia, Germany, Uk leh USA  gam tuamtuam ah Laibusaal ah Zomite'tangthu kanin Zomi a vei mahmah mikhat leh a lamsang mikhat ahihi. Zo Chornicles a bawl zo nailo deuh in Topa kiang hong ciahsan hi.

11. Pu Rev.Dr. Kham Khaw Thang  B.Th, FDCS( Tuithang khua)
Khristian Piakna Laite ( Translator) sawt sempen hi. Lai Siangtho bup a lui le a thak 1982 kumin hong tei khiatsak hi.

12. Pu Dr. Dal Lian Haokip, Ph.D ( Tonzang khua)
Zomi sungah  Englist - Zomi Dictionary tuhun laitak in a kicing pendingin a ki lam-en Laibu hoih mahmah khat hong bawlkhia pa hi.  1983-1986 sung, Ph.D. sina a om sungin Mrs. Ellen G. White ii gelh The Patriarchs and Prophets kici laimal 800 vaal a pha khat Zokam in teikhia hi. 1992 kumin Tedim Chin- English Dictionary (244) kici laibu khat bawla, kum nih nungin Zomite'Taangthute(248) a kici laibu dang khat bawl leuleu hi. Amahpen Lamka a Founder Principal, Blue Star Academy, Churachandpur, Manipur, INDIA neihpa hi.


13. Pu H.Kam Pum ( Phunon khua)
Galkap sungpan a pensen zawhteh Pasian thu laitei te leh sangkah tuah in a khan kum 65 a phak 1999 kumin Master of Christian Studies ( M.C.S) ngah hi. Kum 70 a phak ciangin M.A ( Theology) lawk sawm cihthu kiza hi.

14. Pu Awn Lam ( Hanship), Pu Song Theu( Kaptel), Pu Thang Tuan ( Mualpi), Lt.Col. Lian Cin Zam ( Mualbem), Pu Neng Za Cin ( Lamka) leh Pu S.T.Hau Go ( Ngennung) te pen Zosuan sung pan khuak manlang, thugeel le ngaihsut siam, thuciin le ciapteh siam hi a, a Kawl, a Zo in amau sanciat uhah zaktak uh hi.

Hih a tunga tenglo gelhding tampi om lai hi. Zomi sungah Gamthu le la ah nasep pahtak huai mi tampi om lai hi. A min le khua cihte manlo, a zaminte manlo aomleh nong theihsak kikna dingin kong thum phapha hi.


Etkhak; laibu; Zolus Journal No. 17, 2003, Zolus Journal No. 3, 1998,  Lei Vui Pan In 2005, The New English-Zomi Dictionary 2006
 
Hih tawh zong na enkak lai ve,  na uknam a hih leh ci a, Deihsak na tawh kong khak sawn hi.
 
 
Zo Minam Sung A Masa Penpente
Zomite sung ah amasa penpente Zolawkta (Aizawl) pan a kiteikhia ahihi.  Pilna siamna, nasepna leh a tuamtuam a masapente ahi uhi.
 
*ZOTATE LAKA LAIMAL BAWL MASA PEN
Pau Cin Hau (1859-1948)
1900 kum pawlin Laipian laimal bawl hi.
Khua – Lailui, Tedim Township
 
*ZOTATE LAKA B.A. MASA PEN
Hrawva leh Lianhnuna – 1924 kum
Mizoram
 
*ZOTATE LAKA LL.B MASA PEN
A. Thanghlura – 1945 kum
Mizoram
 
*ZOTATE LAKA B.Sc; B.D. MASA PEN
Rev. Zairema – 1940; 1945 kum
Mizoram
 
*ZOTATE LAKA B.E. MASA PEN
Lal Bik – 1949 kum
Falam
 
*ZOTATE LAKA MASTER DEGREE MASA PEN?
Rev. S.T. Hau Go (1920-1996)
1948 kumin Madras pan M.A. zo
1950 Kumin US gamah M.R.E. zo
Khua – Lailui, Tedim Township
 
*ZOTATE LAKA M.Sc MASA PEN
Ral Lian Sum (Falam) & Lalnuntluanga (Mizoram) – 1959
ZOTATE LAKA M.B.B.S. MASA PEN
Ni Khawi – 1949 kum
Falam
 
*ZOTATE LAKA Ph.D. MASA PEN
Tun Than (Asho) – 1964 kum
 
*ZOTATE LAKA COMPUTER SIAM MASA PEN
R. Zam Khen Thang (1939-2001?)
1972 kumin Ph.D (Computer Science) zo hi.
Khua – Tedim

*ZOTATE LAKA DOCTORATE THUAP THUM MASA PEN?
Cin Do Kham – Ph.D. (Interculture); D.Min; D.D. (Honorary)
Khua – Tonzang; Tenna – USA; Pawlpi/Saptuam – A.G.
 
*ZOTATE LAKA LAM THUMA MI LAWHCING PEN?
Rev. Capt. Sing Khaw Khai, B.A.; B.R.E. (1935-1996)
1. Kumpi nasep ah Galkap Captain
2. Politics ah Minister
3. Biakna ah Pastor
Khua – Suangpi, Tedim Township
 
*ZOTATE LAKA COMMISSIONER MASA PEN
Tuang Hmung – 1947 kum
Falam
 
*ZOTATE LAKA AMBASSADOR MASA PEN
Dr. Vum Kho Hau, Ph.D. (1917-2007)
1948 – Deputy Secretary, Ministry of Foriegn Affairs
1955-59 – Ambassador to France and Netherland
1960-65 – Ambassador to Indonesia
1966-71 – Ambassador to Cambodia and Laos
1971-77 – Ambassador to Czechoslavakia, Austria and Hungary
Khua – Thuklai, Tedim Township
 
*ZOTATE LAKA UN MEETING KAH MASA PEN
Za Hre Lian – 1952 kum
Falam
 
*ZOTATE LAKA MINISTER MASA PEN
Vum Thu Maung – 1948 kum
Mindat
 
*ZOTATE LAKA LEGISLATIVE ASSEMBLY SPEAKER MASA PEN
T.C. Tiankham – 1949 kum
Lamka
 
*ZOTATE LAKA CHIEF MINISTER MASA PEN
Ch. Chhunga – 1972 kum
Mizoram
 
*ZOTATE LAKA COLONEL MASA PEN
Col. Dal Za Kam (1916-1977)
Kum 33 a phak 1948 kumin Colonel za ngah hi.
Khua – Saizang, Tedim Township
*
 
ZOTATE LAKA GALKAP RANK SANG PEN
Tuang Za Khai (1927-1996)
1984 kumin Major General ngah hi.
Khua – Khawsak, Tedim Township
 
*ZOTATE LAKA GALKAP PAHTAWINA NGAH SANG PEN
Capt. Tai Cawn
‘Aung San Thuriyah (Victoria Cross)’
Matupi
 
*ZOTATE LAKA SPACE-A ZIN MASA PEN
Leng Tong Hoih’ sanggam pasalte
 
*ZOTATE LAKA VANLENG HAWL (PILOT) MASA PEN
Lt. Col. Pau Khan Thang (1921-?)
Pilot kipat – 1952
Khua – Muizawl, Tedim Township
 
*ZOTATE LAKA MOTOR DRIVER MASA PEN?
Rev. Vial Nang (1893-1960)
Galpi masa hun 1919-1921 sungin Mesopotamia gamah paiin British galkap mawtaw hawl/heek hi. Amah Kawlgam Zosuan pumpi lak pan Pastor masa pen (1925) zong ahi hi.
Khua – Tonzang
 
*ZOTATE LAKA HAUSA/UKPI HUNA GAM NEI ZA PEN
Sukte/Tedim Innpite (Kam Hau, Khaw Cin, Hau Cin Khup, Pum Za Mang)
Khaw uk zah – 135
 
*ZOTATE LAKA OLYMPIC MEDALIST MASA PEN
Vanlaldawla, Boxer
Silver medalist, Munich 1972.
Khua – Tahan?
Source: Zolawkta (Aizawl)
Lungdam


Monday 18 July 2011

Zomi leh Paunak, Lakam.

  1. Asi masa puantuam tangg = asi masa hampha zaw.
  2. Akta duhgawl kilawh khuh = huaiham lua leng gimna ki ngah thei.
  3. Akta mangkuan ki tutu = kilemna omkei leh kiamsukna manhthanna piang
  4. Aisa longek aa zaw bangh = kamsia ngai dah omlo.
  5. Aktuui sunga a vom ding leh akang ding kitheilo = mailam thupiang ding ki gen khol theilo.
  6. Awng hawh = daileeng/ek tha
  7. Bawmta = zumsel na lawm
  8. Ballteh tuisun bangh = thuciam teh theilo
  9. Bawmta galsuak = ii muan pen khatzongh ii galsuak thei
  10. Belta buh duh = zi nei nuam ta.
  11. Bui a phakkuan aa towp = maban tun dek tak napi a tuk kuan aa towp.
  12. Bui tawholh = tawsa nawh,nawh tat.
  13. Buipi leikeii inh zongh khua ngai = kidawmin gamta ding.
  14. Cill gill = ngentel
  15. Ciah kuan bal-emn = ki nawh bebu/ki nawh tengtungn
  16. Ciimnuai-a sa ki bak geltui ah ki thukh = lungdamna mangngilh ngei lo.
  17. Deeklam tuktum zongh galsuak thei = ih muanpen zongh gal suak thei.
  18. Duhhop = huaiham/angsungbek khual
  19. Dahpa taptung kalh = tha dahlua inh na hoih khatpeuh susia
  20. Gallu kihta gallu tuak = thuhaksa khat peuh ii pelh hangin kituak kha veve
  21. Hausa ziak inh kuangzawn ban = mikhat hauhna hangin noptuamna ki ngah zo.
  22. Hausa le naupang thu = nial theih omlo/ki nial theilo thu te.
  23. Hawmsiam nungta nebuum puuksi = cingh in hawm diamdiam leng sauvei kikhom-a cinghlo in ei bek ki khual leng ki puuksi baih hi.
  24. Inn gua hah lo gam gua hah = uu sung nau sung puah lo aa mi dang a puah te.
  25. Kamsiam le siallei sang = kamsiam leng thumai lah omlo
  26. Khuttung  lumleh bang = lungsim khel themthum/thukip omlo
  27. Kawlgit suluuk = jawng sang.
  28. Kelpa tei = a maa khom-a tei kisa...thu zaii huamlo
  29. Khakhamh = lungzuang
  30. Khuapi guahzu satanghall = hiseisai vengpak/theupak/tawntunlo
  31. Kiguul luuk = a guuk a pangkhawm.
  32. Khaikha a gui-ah gah = mi hoihlo te ki gui zuih
  33. Kongbianga kisang zongh nuam tuam = thusiam a val omlo
  34. Lampam sik khiallo kuamah omlo = a khiallo kuamah om lo.
  35. Leei leh Haa zongh kipet thei = ii kinaipih luat te tawh zongh ki tawngthei
  36. Lo zongkhial kum khat zi zongkhial khantawn = thu ngaihsun masa ding khialhna te kila kik thei lo
  37. Manlo-a tuulsui = kiging khol lua liang
  38. Meimaa lo-ah tho tulo = thu omsa lo khat ki mawk genlo
  39. Mi khut a gul man = Eima sep loh pi eima sep dan hisak nuam
  40. Mikhut-a sbaak lian = mi haza te
  41. Mi hing leh papo = mihing nuntak tom
  42. Na neklouh ding vonggah kei ken = Na zohloh ding na' bangmah panken.
  43. Naupaii leh thaltang paii = si ding maw hingding ki gen khol thei lo
  44. Nu leh Pa thumangte’ a Nahlawh peek = Nu leh pa thumang te lawhcing nuam.
  45. Ni khat baibek thau = neklim pak tawmvei sung.
  46. Penglam cisel = maimang/kimu kik nawnlo.
  47. Sa ngak palaai = bawmta ginalo te.
  48. Sakhi hmanlo ngaltang tumh = thu neukhat zolopi-a thu lianpipi tumh te
  49. Sungh zawng mak inh huh Makzawng sungh inh huh = khat le khat ki huh diamdiam ding
  50. Sumkuang inh a lii khuat Numei inh a maa khuat = eimabantek hanciam ding
  51. Simbeng zong   kim citciat tangzang kiguan = Pilna kibang lak pan zong a makai deuh owm kuul.
  52. Sial inh a kii keng vok inh a tukk keng = ii bangciat ki nusia thei lo
  53. Sakhi a pisan a nosan = ih nu leh ih pa te mah kisun ciat.
  54. Suang tuktuk pankai lo = munkip nei kei leng bangmah kinei thei lo.
  55. Tagah nawi mu =  Khengval-a jang.
  56. Tapkual han = ommun bek aa hangngam te
  57. Thusia inh mualkua khumh thupha inh kongbiang kanlo = thusia khat peuh kizel baih in thu hoih te kua man ongtheih pih lo
  58. Thallam ciilsiat = ii pau te ei tung ongtung kik veve
  59. Ui leh kel bang = Kilem lo.
  60. Vaiveih = veih
  61. Vailak zunthak bang = hun tomcik sung a beipah sawt kimang lo.
  62. Veih paipai ek inh zom = thugengen leng a sia ongtun thei
  63. Gip zong leh khuai zong kituak = deih tuak ki khek.
  64. Zawngnek ngau inh thal pua = ei hangin midang khat inh thuak thei.
  65. Zing guahzu leh makthak si = ki kholhna omkei leh ki phawk lo.
  66. Zawh ngeu ta neih = tuah kawikawi.
  67. Pasal gilo nei gal tuamdo = a mathu kuaman theihpih lo
Lakam.....



  1.  Angkawi = zi
  2. Ciin = uu
  3. Cialdawh = dawlcial/innkaa
  4. Kawlki = kii
  5. Kawlciang = thau
  6. Buh al = ak
  7. Banzal = khut
  8. Beng = bil
  9. Huantu = kawltu
  10. Huih khi = huih
  11. Kulsin = hankuang
  12. Khuva = vakhu
  13. Lai khunh = lupna
  14. Len khuang = khuang
  15. Lenmual = mual/mualdung/mualtaang
  16. Len lummei = mei/meikai
  17. Luankhi = khitui
  18. Maimit = mittang
  19. Mimva = vamim
  20. Nunkhum = nawi
  21. Pheiphung = phei
  22. Pisei = pi
  23. Puvon = pu
  24. Sesum = sum
  25. Se ak = ak
  26. Sianmang = Pasian
  27. Solkha = khapi
  28. Sawmsial = sial
  29. Sumhlu = lu/lutang
  30. Thulguah = guah
  31. Tun = Nu
  32. Tuai =nau
  33. Zua = Pa
  34. Zin leng = dawi

Thursday 14 July 2011

Nop Sakna Thusim.

Kongit Uu leh Nau Sanggam a kua maciat' Nop Sakna ihcih inh koici ciangin ongzui aa koiciang ongzui hiam cih tawm khat etsuk dingin deih ingh,

Mihing te leitungah ih piankhiat ciangin/ih nu te gilsungpan ih suah khiatcil in bangmah kithei lo hi,ganhing khat/thovai neng/bokvak ganhing khat dan ki hi lel hi, A hizongin pumpi ongkhang to in ih Nu/Pa ih sanggam/kimlehpam khatpeuh inh om dan khawldan gamtat kampau zia na min lawh dan te ong hilh in ong hilh te' theihna tawh ki zui in thu a ki thei toto a na hihi.

Ei tapidaw te upna tawh kizui-in enle hangh Laisiangtho sungah pilna cihpen ei zontawm theih/ei hanciam zawh thu hi kei cih bangin na ki gelh hi Hi zong' a tamzaw dikveve in, a hi zongin pawl khatpeen zontawmn kantawmn zek mah a kisam om na hihi,

Tua a hih manin Nop Sakna ih cih zongh a mathu in ongluttawmn hilo in Nang'sepna tungtawnin onglut bek na'na hihi.Pilna thu muhna tampi nei in midik mipil khatin na omciangin Nop Sakna onglut thei bek aa migilo lungsim hoihlo/micitakhlo/mikhelpi/lungsim kawipi na hih leh cikmah hunin Nop Sakna onglut ngeilo hi.

Nop Sakna ih cih inh thu dangdang tawh ki bangh theilo aa Nang mahle Nangmah bawl tawm Nangsiam dandan tawh onglut leltak na'na hihi.Gtn; mi khat nangtungah ong heh in nang na heh thuh kik kei leh nanga dingin nopsakna onglut na'na hi-a,mi khat na lungsim tawh ki tuaklo in ong gamtat kampau khak phial le zongh nang mah inh hehna in neilo in na telsiam/namaisak nakleh Nopsakna inh ongzuan na'na hihi,

Tua a hih manin nalungsim hoihlai teng/lungsim hoih/lungsimdik na puaktheih laiteng Nop Sakna ong lutin ong zui tawntung dinga, Tua hilo in lungsim hoihlo lungsim khelpi/mihajatna/mi elna/midemna/thangpaihna/mi dangte kicinloh theihsiam lohna/thu pepeuh a hoih lamin laak theih lohna/gen ut lohna/sai'utlohna/kipilsak ki theihsakna/mitenpil ongci hen cih lungsim neihna/na sep hoihsem ka hihi cihsangin mipahtak ding lamet/ut zawkna cihte a kipan inh ih ngah ding Nop Sakna tampi ongkhak hi.

Hih a tunga thu tawh kizui-in leitung na nuntakna ah Nop Sakna na neihkei leh Nop Sakna na neih na dingin kisin inhla a hoih lo te paii khia in a hoih a dik lungsim puakzia kisinin kalsuan inh.Tua hikei leh a hehpih huai mi haupa na suak lel ding hi.

Lai sim mimal khatciat Nop Sakna thupha a ngah tawntung dingin a lian Jehovah Pasian inh ong ompih tawntung ta hen.......