Thursday 6 October 2011

KHUA DO THU.

Khuado Thu
Khuado pawi ih cih pen ih khua tek ah kumsial in anlaak khit ciang a kibawl ahihi. Pawi ih cih mahmah zong ei Zopau ciik hi lo a, Kawlpau pan ih ngah ahihi. Pawi ih zat nop kei leh zong “Khuado Bawl” zong kici thei ding hi. Ih Khuado bawl hun zong khua khat leh khua khat a hun ani kituak lo in, sim lam a tenggte pal deuh a zo lam a tengg te zekai deuh hi. Bang hang hiam cih leh ankung zong sim lamah pal zaw in zo lamah geei zaw a, an laak hun a kibat loh man ahihi. Anlaak kim khit lohin khua kido lo hi.
Zomite in mikang kha mah bang Zo kha simna a kimtak in ih neih hangin ih kum thak ni ih kum thak kha bang kha cih kigen cianna ciaptehna om nai lo hi. Tua ahih manin Khuado Pawi pen kumcin pawi in a sehna zong hi kha ding hi. Tua hi a kum thak kha pen Khuado bawl kha khitteh kha masa hi ding in kilawm hi. Khuado ih cih pen anlaak khit ciang a, kibawl pan ahih manin Anlaak Pawi zong kici thei hi. Tua mah bangin khanglui lai-in kum khat leh kum khat pen Khuado mah tawh na ciamteh uh a, Kumkhen Pawi ahih kei leh Kumthak pawi kici thei kawikawi zel hi.
Khuado ih cih kammal zong bulkan leng Khua cih pen ih khua tek mah a genna ahihi. Do cih kammal in a khiatna nih nei a, lengla do zin do cih kammal leh gal do ci-in hong bawlsia ding a hong pai hong simte do cih ahihi. Gal ih sim pen ei mau mahmah va pai a, va sim hi a, do pen galsim tawh kibang lo hi. Tua hi a Khuado a khiatna in zong anlaak pawi muak in ih khuabup in ‘khua a do’ ih hi a, khat lam pangpan leuleu ciangin hong bawlsia ding dawi leh kaute gal dona leh a omsa innsung bangkua a dawi leh kaute hawlkhiatna ahihi. Tua hih manin Khua Siansuah Pawi cih ding zong hi thei kawikawi hi.
Khuado khit ciangin kicidam tek ding cih upna zong nei uhhi. Khuado maa bangin khuado ciang a ding ci-in kiging kholin phit bang kilemh baih kha leh dawite in “ Khuado maa-in a ci nasak mengmeng ni” ci-uh hi ci-in upna nei uhhi. Tua ahih manin Khuado ma a lawplua a phitlep baih zong dik kisa lo hi. A tawpna-ah Anlaak Pawi, Kumkhen Pawi, Khua Siansuah Pawi, tua teng kigawm “Khuado Pawi” ahihi.
Khuado pawi bawl dan zong a mun a mual zui in kibang kim lo hi. Khua pawl khatte munah a khua "Tual" uh bulphuh in nungak tangval zaanhak in laam uh hi. Mun khatte leuleu ah tangval, tangvalnote khaam lup khopna ‘Sawmm’ bulphuh in kibawl hi. Inn tawm mahmah khuate-ah a khuabup in mun khatah a diakdiakin “Tual” ah lam khawmin bawl thei uhhi.
Atung a ih gensa bangmah in khua khat leh khua khat ani kibang lo hi. Akhua atui khualzin gamvakte hong tunkik khit mikim hun ahih theih liai leh khua phat khaliik hun khawng kideih pen hi. Khat veivei teh thusia lasia hong om kha leh ci-in hausa upa kikum diamdiamin hun lo phaat lopi a, ahih avaihawm cingtung zong om thei hi. Khuado ma-in nipi khat halin nithum sung taangko pa kiko sakin kitheisak khol hi.
Tu hun ciangin Zogamah Khuado Pawi vaai in nithum sung zum kikhak hi. Kawlte’ Tasaungdaing Mi Htun Pwe - Tadinkyut khalik ni a ma leh akhit zumkhak nithum sungmah kigeel in khua sim in khua kido ta hi. Tu dong ih Zogam ah ih Kumpite in Khuado zumkhak ni thum tak hong pia hi napi in, lo an laak baihna khuate ah anlaak khitteh Khua na do ziauziau thei uh a, tua zong Zomi khem peuh in a ni kibang sak kim leng hoih kasa hi. Tua hi leh kilung tuakna kilom khatna zong hi pah hi. Tua banah Zomite in Kumthak a nei gige ih hi a, tua kumthak pen October (Phalkha) sung hi pah ding a, ih Kum Thak pen zong tua kha sung mah ahih kei leh Phalkha khitciang a, a zom November(Nou kha) kha ni 1, ni cih bang hi thei pah hi. Tua tawh kisai Zo ulian thu neite in a khensat ding ahihi.
Khuado Ding Kigin Kholhna
Khanglui lai in a veeng a veeng in Sawmm kinei hi. Gentehna in; Saizang khuapi ah a veeng a veeng in a nuai a bangin sawmm kinei ngei hi.
(01) Luisuk sawmm - Pu Kham Kho Zam - Gualnam
(02) Innpi sawmm - Pu Thawng Za Khup - Sukte
(03) Liappi sawmm(A) - Pu Thawng Khaw Kam - Gualnam
(04) Liappi sawmm(B) - Pu Son Pum - Gualnam
(05) Cianlai sawmm - Pu Pum Zen - Gualnam Malneu
(06) Singzang sawmm - Pu Vial Pum - Gualnam
(07) Dawhdeuh sawmm - Pu Kham Za Nang - Songput
(08) Teizang sawmm - Pu Gen Suang - Hatlang
(09) Mualtung sawmm - Pu Neek Thuam - Tawmging
(10) Kongzang sawmm - Pu Luai Cin - Gualnam Munsuang
(11) Khuaphei sawmm - Pu Khun Pau - Gualnam Kikkai
Meilah laak Ni
Khuado tanggsuak ciang a det ding meilah a tawm pen nipi khat ma-in sawmm tangval te'n la khol uhhi. Meilah kipho keu in khuado kuan ciangin "tanggsuak" kipatna pan Sawmm dong a khomh ding in meilah lom hen in bawlsa in kikoih phitphet hi. Khuado madeuh in sawm tangvalte’n khuaibu zong uh a, a muh zahzah uh Khuado ciang aa tanggsuak meidet kipatna mun khuanawl ah phual koih phot uhhi.
Khuado zu ding pen antang in kidongin sawmm innteekte ahi zong, sawmm sung pan zusak siamte khat peuhpeuh a hi zongin kisawl hi. Khuado ma kha khat sap sungteng sawmm ah nitak sialin phit kilemh in kisin khol hi. Phitbu khatah anuai a teng kihel hi.
Phit Bu khat;
(1) A pan a un ----- nih
(2) A pan a eu ----- nih
(3) A dawng a un ----- nih
(4) A dawng a eu ----- nih
(5) A hual ----- li
(6) A telek ----- nih (kop khat)
Gamkhau Sat Masa
Meide sa aa mualsuahna dingin a tamzaw veihnam khau golpite kila in tua gamkhau len in kizawng hi. Mi khat leh khat a kigamlatna a kibang dingin laam nih halta ah veihnam gui khau a zang neu deuhte tawh akual(abil) bawlin kikhih bawk hi. Khuado meidet taanggsuah ciangin tua khau kikhihna kualteng len dimdiam in meide sa in hong pai diamdiam uhhi.
Khuado Ni
Khuado ni in inn tekah tangho kibawl hi. A nitak kauhawl khit ciangin innka tau tangzom khuam tungah a etlawm theithei di'n meilah detna ding kibawl hi. Kawlte Tadingyut meidet pawi kigin kholh mah tawh kibang hi.
Nitak khuamial nai 7:00PM hun khawng ciangin a sawmm a sawmm in a veeng a paam mi atam theithei zawn in amau khuado “taangsuak” kipatna ding muntek vazuan uhhi.
Khuaite Hal Phot
Khuado tanggsuah kipat ma in Sawm tangvalte in a khuai laak uh hal phot uh a, tua zawh ciangin khuaibeelte gua pum khat peuh tawh zawng in tanggsuak meidete tawh hong ton khawm uhhi. Khuado pen khuai laak tawh kithuah ahih manin, a veihnam khau uh pen “Khuai Khau” kici pah hi.
Khuado tanggsuah meidet ciangin, khuangtumpa leh sialki tumpa lo buangin meilah de kawmsa in phittum in a mau ciat kipatna san tek pan hong pai masa uhhi. A nungah nungak tangval numei naupangno te’n meide kawmsa mah in kigual ditdet in zui uh hi. Tua pen ‘taanggsuak’ ahih kei leh ‘mualsuak’ kici hi.
Nitak nai giat leh kua kikal hun khawng ciangin "taangsuak" hong kipan uh hi. Khua sungah sawmm (11) a om leh a vekpi mah in "mual suak" uhhi. Mun (11) ah amau zawiciat tawnin sawm tangval te’n khuang leh phiit tawh makai in mei desa in amau santekah taanggsuak uh a, galva pan muhnop mahmah hi.
Mi tampi muhtheihna kidawh kimna hong tunteh khuangsaan in minute (5) sung bang hongkhawl uhhi. Khuang leh phiit a zaknop takin a tum gi-in tum uh hi. Pengkul/Lawinget zong mut uh aa, zaknop in etlawmsak mahmah hi. Sawmm (11)te mualsuak tek uh ahih mah bangin khuasung teng khempeuh khuado meidet in taan zihziah hi.
Tua laitakin innpite inn (Khuahausate) pan kauhawl kipan in tua khitteh khuapih taangpi taangta in kau hawlkhia uh hi. Kauhawl ih cih pen innteek papiten, mei desa in innsung tengah tuga heiga tawi-in khuam citeng, kawmlak citeng beemh citeng sat kawikawi in, innsung pan innpua lamah hawlkhia suakin bikhalap atunteh, kau ciah o! na zun na eek nam sia ei! nazi nata kiang zuan o! na khua na tui zuan o! cih kawmkawm leh Awi!! Tai ei tai ei! ciah takpi mah ei! ci-in a tuga konglam denna phei hi. Thau neiten thau zong lawn uh hi. Tua sungteng tangsuakte meidet lah a ciangciang a munmunah kigual ditdetin khawl dide uh hi. Inn tekah kau kihawlkhia in tuga heiga lot teng leh thaulot ngeiingaii, otdekdak teng kithuahin khuasungteng aveeng aveengah kisa ziazua, kisa ngengngang hi.
Kau hawl khit lim mahin innkaa tau tangzom tungah meilah koih nang nahtang kuak tawh hoihtakin bawlkholhsa in koih a tua tungah de pah in, akilawm theithei dingin meilah tampi kigual ditdet in de thuah uhhi. Taanggsuakte zong tawm vei a khawlna pan damtakin hong kikhin ditdit in, a sawm ciatuh atun dong phiitmut kawm khuangtum kawmin paisuak uhhi. Sawm atun uh ciangin tawlpi khat mah phittum in laam uhhi. Nungakno naupangnote tawmvei khitteh a inntek uah ciah uhhi.
Khuasungah innsim a innkaa tek a meilah dette uh zong tummta ahih manin Khuado ni Dopini a man hita aa, innkaa pan innsung lam zuan tekta uhhi. Tua zawhteh khuasung liap dildialin Sawm neite inn lobuang daipah khiitkheet hi.
Sawmm tangval leh nungakte a gualnop zui-in zanhak thei hi. Ahi zongin khekleh thei lo in a inn tekah khuavak phetin a ciahkul hi. Banghang hiam cih leh a zingteh "Khuado Lawm Anneek Ni" hi a, a sawmm innteekte zong amau sanggam laiguizomte tawh kikaikhawm in amau Thalloh ahi Bangkuapite inn ciatah a omkhop uh kul hi.
Khuado neekkhawm sungin ih sungh ih pu ih phamawhte konlawh kullo in, unau sanggam tengin a innkuan un bangkuapite innah kikai khawm aa, amau neihzawh zahzah sago in zu alim theithei kikumin ne in om uhhi. A neite’n ninih nithum ne uhhi. Khuado lawm anneek sungin zu leh sa akicing bangbang ih hih theih zawh zahzahin ih pute ih zawlte ih lawmngaihte kikhol hi.
Khuado ni zingteh zingsang khuavak cilin zutak khum mahmah thawlkhat, tangho phel pawlkhat leh nilh sathau kengin nupite Dai (han/khan) va hawh uh hi. Dai a tun ciangin ni dangin kiphumlo ahih manin asisate luhawmte khawmtuah in ki-um sak pilpel uh aa, zutaakte tanghote va tah (pia) uhhi. A lu hawm zong sathau nilhsak uh hi.
Khangluite in ki-itna tua bang zahta-in na zangh uh hi. A man ciangin luhawmte beel golpi sungah hoihtak in seng kik uh hi.
Khuado La
01.
Do na lingling do na lingling e, gual in kumkhua do na lingling e
Gual in kumkhua do na lingling e Do (Lian Do) han ah nau bang va kap tang e.
Nau bang kap khau bang va ciah tang e, gual ih lenna taang na silsial e.
02.
Daidam a zal lawh nunnuamno, kumcin lenkhuang tawi ging naza nam, ging na za nam aw.
Kumcin kei khuangtawi ging na zak aa leh, ngaihno kei tongsuah siam na za nam, siam na za nam aw.
03.
Kum kikhen e solkha dang e, zin in vangkhua zonghen lawm aw e.
Zin in vangkhua zonghen lawm aw, siangsung tuibang sianghen lawm aw e.
04.
Kawltu tawi kumkhua ih khenna ningzu khum leh aisa aw e.
Ningzu khum leh aisa aw e, khan kumsawt ciamlai leng aw e.
05.
A nicin aa tutvum khawl lo dam in dawn aw nuam ningtui hi e.
Gual tatsa bang ih zuihna hi dawn lungsut ken san muangno aw e.
06.
A nuam belin bang a nuam bel hiam, zua lam lensialki leh khuang nuam e.
Zua lam lensialki leh khuang nuam zin lailen kal tangbang dam nuam e.
07.
Pupa gamzang tang kal khatah, tangkhat suan zong simtheihloh piang e.
Tang khat suan zong simtheihloh piang bang din sungnek ban ka sam hiam aw.
08.
Thang Ho leh Lian Do a sen sanggah e, a mikai e mi zaluang kai e.
A mi kai e mi zaluang kai e, khuakim kai e, lawibang thang na' e.
09.
Tuan pupate khan kikung kuaihna, ta lei lawm ningbel tui aw dawn ka cim lo lai e lawm aw e.
Ningzu sik bang ka dawn a lawm, len sesing bang kei ka gil lai, kei ka gil lai e.
10.
Pupa langlamh lenkhuang leh sialki, betloh in tulkei leh kilawm e.
Tun ningsak leh vangkhua nuamno, lello o lawm ka duang laikuai e.
11.
Ka mazap aa tul suanbawi aw, ningneek kalah nahzingno aw e.
Ningneek kalah nahzingno aw, miim leh sawm tang tualkhia no aw e.
12.
Lia leh tang gawl bang ki-um a, lai-ah lenkhuang ging ngaihno aw e.
Lenkhuang ging le zamluang ngaihno, galin donleng lunghehkai aw e.
13.
Kumkhen ningzu lunlai-ah e, kei hong buallah hi tang tun aw e.
Kei hongbual lah hi tang tun aw, singgamah lungzuang veng tun aw e.
14.
Tun sungkhat piang tang laizom teng, sinthu khat in tui bang luang leng e.
Tukawl tawi kumkhua ih do leh, pupa sinthu ih lelna hi e.
15.
Lenlai sinthu kumkhen lenkhuang, khang zamluang in kei hong phawng lai e.
Khang zamluang in kei hong phawng lai, lenkhuang tawi maimit aa tuang lai e.
16.
Tuan pupate khan kigui zopna, khangsawn te'n kumkhua ih do, ih dodo nuam e.
Ih do do nuam tuan sinthu zilhna, lenkhuang leh ciandal ih sai, ih sai sai nuam e.
17.
Pupa phuhsa kum khuadona, simsing bang gil den hen lawm aw e.
Simsing bang gil den hen lawm aw, khangsawn momnote’n, gia bang zuun leng e.
18.
Hong kitawi vua lia leh tang aw, pupa pianzil meibang theng kuan e.
Meiibang thengkuan pupa pianzil, nahzu bang puah dih ni guai aw e.
19.
Sian sinthu leh pupa sinthu, khang damtui bang gawm theileng kilawm pen e.
Kilawm pen e, pupa sinthu zong, tung Sianmang in nibang awi hi, ni bang awi hi e.
20.
Pupa phaksap zang dontual nenah, va bang laam zaideih ih khian, sing na dildial, luang na dildial e.
Luang na dildial nunnop paal lawhna, tuan pupate laukha'n zong, ahong zo diai ahong laam diai e.
21.
Pupa tuan sinthu lah zilvawi, tung Sianmang sinthu lah zilvawi e.
Sinthu phateng kaibang gawmvawi, momno eikhan sang kitawi vawi e.
22.
Kumkhen ningzu khum nalai a, khenta ning ngaih zalmang pha man aw.
Mangpha man aw Sian in siam hen, maikumah tuah ding kiciam vawi e.
23.
Kumkhen ningne seino gual aw, Siansiam tangbang damciat leng cing e.
Sial zatam leh lung ih zuanteng, nuaciang siat in, kumkhen tawh sen leh khawm ta ni e.
24.
Kum khuakhen ding pamciang tulta, nang na senleh kik ta lawm aw e.
Nang na senleh kikta lawm aw, gualgen vangthang sawtta lawm aw e.
25.
Kum khuakhen tulnah zingtah e, lawm aw kei lungzuan tawh zing khawm e.
Gual ngaih sialleng lun sumtualah, sialtam in mawng bang ei kan ta e.
26.
Kum kikhen e ciin sumtualah, tulvum zai awi kasa lawm aw e.
Tulvum zai awi lah hilo aa, lia leh tang lam siamno lawm aw e.
27.
Kum kalkhat haibang ih ngak ning leh aisa, nui hiuhiau laikuang ih um nun in nuam e.
Sian in kumsawt gamgua bang honghawi hen aw, kumsawt laikuang um dingin hong siam hen aw.
28.
Tuuk leh khal kikhenna dingin, lailen hong tualkum ta e ngaih aw.
Lailen hongtual kumta e ngaih, thangvan a zal lunggin hong tualkum mawh e ngaih aw.
29.
Mualdawn nahneu lahmei cimta, tungciang se-al pawl bang lawm aw e.
Tungciang se-al pawl bang lawm aw, kawlciang in vangkhua lumh lawm aw e.
30.
Lummei hong kai ciiciaii e khuavan nuaiah, tuk leh khal kidanna ding aw e.
Tuk leh khal kidanna ding lummei hong kai, khuavan theng leh khua dai lawm aw e.
31.
Kum khenna ding tulnah dawnsuangta, zolei lentang na dangta ngaih aw.
Zolei lentang na dangta ngaih, vaiva tongsuah kidangta ngaih aw.
32.
Kumkhen ningtuino kidawn e, kawi leh von Niang ngai ing aw e ngai ing aw aw e.
Kawi leh von Niang vang kong ngaih man, ka duang lo bang tul ing aw aw e.
33.
Si leh hing aw lawh zatam aw, kumkhen lenkhuang ging na za nam aw.
Kumkhen lenkhuang ging na zak a leh, ngaihno kei tongsuah siam na za hiam siam na za hiam aw.
Agelh: Amicih Pau

Saturday 1 October 2011

IH PASIAN HOIH HI.

Leitungah mihingin ih pian khitciangin Piangsakpa phatlo leh bialo ki tawm mahmah a hih manin hih a bia te inh kua bia aa kua paai uh hiam cih tawm khat ih en ding hi.


A diakdiak in ei tapidaw te inh Pasian bia ci-in na pasian kua hi-a koi ah om hiam cih ong ki dongh leh dawn hak leh gen hak ih sa mahmah hi. Pasian ih cih pen inh leitung leh vantungah a lianpen na khempeuh a hih thei te pasian ih ci aa a hi zongh in ih kawk thei lian kei hi. Tua ih kawk theih na dingin ih theih ih tel ding kisam masa in ih theih ih tel khit ciangin ki bia ki paai thei pan hi.


Pasian ii cih inh nuntakna ongpia thei in onglak sak thei hi, na te susia thei in khan tohna pia thei hi. Ih mitkha ah ih muh theih pak dingin mei pasian,tui pasian,ganhing pasian leh huih pasian cih bangin ih khen thei hi, a diakdiak in ei tapadaw te biak pasian inh HUIH Pasian hicileng khial hiteh cih na ding haksa hi, Bang hang hiam cih leh ni danglai ih pu/pa te inh khasiangtho inh ongho pih ci-in huih lakpan AW naza uh hi.A hih kei leh Moses bangh zong pasian ci in mei kuang tawh na ki langh hi, Ban ah tulai mihing pawl khatte inh gan hing Bawnglim a kipan ngasa,gul cih te na bia uh hi,ei tapidaw te ih hih leh Pasian bia thu ngen ci-in ih vandak to aa huih lak bek mah ih mu thei hi,kha siangtho inh ongho pih ci-in huih lakpan mahin ih thei ih za hi, tua a hih manin ih pasian inh HUIH Pasian hikici thei thu ongsuak na hihi.


Pasian cih pen a tomin ih tel kim theih nadingin a susia thei-pa, a piangsak thei-pa leh nuntakna/sihna lungnopna leh lungkhamna ongpia thei te peen pasian a hihi.


Pasian inh biak deih in phatngai hi, mite inh a pasian te uh a biak a paai uh leh sum leh paii neihsa lamsa te kengin bia uh aa ei tapidaw kici te ih hih leh ih guaktangin pai in thu ngen ci-in ih kam ih pau pong mawk hi NANG Pasian dingin kituat lecin na lung a kim mah ding hiam? gentehna in SHEN te bangin sahawk,lengmaw,leh khuai mei vak in bia uh aa tua bangte ih muh ciangin mi hing mitmuh na mahmah na ngawn ah a bia a paai takpi ong suak uh hi. Tua a hih manin hi thu te ih theih khitciangin ei khangthak te inh bangci biakin bangci paai ding ih hi hiam cih telthei pah dingin kong lam en hi.


Hi lai teltak in na simna tungtawn in pasian a cih teltak leh gennopsapah na hih manin Topa inh na lampi kong khak te onghon sak henla mavanna leh lungnop kicin na lampi ongguan tawntung ta hen....

WORLD CUP FOOTBALL OF YEARS

FIFA cih pen a sau-in Federation International Football Association hi-in,France kam a hihi. May 21 1904 kumin Paris ah FIFA kipan thei hi. Tulai tak a zumpi pen Zurich Switzerland ah omin FIFA khutnuai ah tuciang gam 208 kimawl khopna om thei hi. World Cup tuukpeng kidemna pen 1930 kumin kipan hi-in 2010 ciang a sawmlekua vei-na hi-in 1942 leh 1946 te ah galpi nihna hangin kibawl lo hi.


Hih tuukpeng kidemna ii kammal bulphuh inh For the Game, For the World ci-in et lawm mahmah hi. A khatna ngah khinsa teng;


1. 1930 ; Uruguay.
2. 1934 ; Italy.
3. 1938 ; Italy.
4. 1950 ; Uruguay.
5. 1954 ; W. Germany.
6. 1958 ; Brazil.
7. 1962 ; Brazil.
8. 1966 ; England.
9. 1970 ; Brazil.
10.1974 ; W. Germany.
11.1978 ; Argentina.
12.1982 ; Italy.
13.1986 ; Argentina.
14.1990 ; W. Germany.
15.1994 ; Brazil.
16.1998 ; France.
17.2002 ; Brazil.
18.2006 ; Italy.
19.2010 ; Spain.

ETTEH TAKCING PAWLKHAT.

Shakespear: Loneipa khat in Shakespear van a guk ciangin a van gupa kiman ding cih thei a, amah a van neipa kisungsia in loneipa a kimat se sangin London ah taizaaw ning ci a 1594 kumin London tung hi. A taina London ah Play gelh ding gelkhia a tua pan hong minthang hi. Tua hikei leh leitung in Shakespear theilo ding hi. Khatvei kamsiatna zong tuahphatna leh hamphatna suak thei hi.

H.G.Wells: Laigelh siam minthang pa a naupang laiin a khe kitansak kha a, kum khat sung vakkhia theiloin lupna tung a ngak hi. Tua san ah laibu sim zel a, a tawpna ciang laisim hong thanuam suak hi. A dam ciangin laisim hahkat in laibu hong gelhgelh a, leitungah laigelh siam minthang hong suak hi.

O.Henry: America ah Bank pan sum hawm (Cashier) hi a, a sum hawm siamlo leh a diklo in gamta cih kingawh hi. Kum 5 sung thongsungah kikhum a, tua san ah laibu simin, lai gelh kisin a, a suahtak zawh ciangin zong laibu gelhgelh ahih manin leitung mi minthang khat hong suak hi.

Madame Curie: Mi hausa tanu ahi hi. Mi hausa tanute zong lai a sim sak uh a, sang zong a kahzel uh hi. Tua banga numei sang kikahsak a sanggampa in haza a, a sanggamnu hangin a nu kiangah heh in anu a tawng gawp thei zel hi. Muhdah bawl in liit gawp zel hi. A sanggamnu in tua a theih ciangin nuamsa lo in Poland gam pan Paris khuapi ah khasia in taisan a, tua san ah a laisimna hong zomkik hi. Radium (Nuclear bomb bawlna in a kizang namkhat hi) lam a sinna hong zo to zel in a sawt ciangin hong lawhcing a 1911 kum in Chemistry pan Nobel Prize hong ngah hi. Leitung omsung kuamah in hih numei kamsia nu mangngilh ngei nawnlo ding hi.

Ei Zomi te zong …

NA' MINTE ONGKOICI PIANKHIAT HIAM?

Buk = buk cih ciangin tawmvei tawlngakh pakna hi-a, a tawntungin om suakna leh a ki mangden hilo hi.
Inn = inn cih ciangin a tawntungin a ki mangsuak ding hi-in ih nuntak sungin ih belh ih suan tawpna a hihi.
Innkaa = innkaa cih ciangin ni danglai in innpi sung lutma-in ki tawn kisiik phot a hih manin inn ma-in thuak innpi huh cihna a hihi.
Ha = ha cih ciangin ni danglai mite a kam kat uh ciangin a hu un' ha! ci-in ging khia a hih manin tua panin ih kamsunga om guhkang te ki dawk in Ha' a ci ih hihi.
Ak = ak cih ciangin patau baih cihna hi-in a patauh ciangin a aw'suah ak' ah' cihna tawh kisam a hihi.
Bawng = bawng cihciangin genhak, kisai theilo,kua mah thusim lo cihna hi-a a mel leh a gamtat zia tawh kizui-in kisam a hihi.
Sial = sial cih ciangin lungleng baih,lungleng leh khua dakin a mei tungsak in hamham a hih manin a omzia leh a mel tawh ki tuakin ki min vawh a hihi.
Kel = kel cih ciangin melneu in a mel neu-na tawh kituak in gap/ki gak/om mawh/phengphi a hih manin Kel kici a hihi.
Vok = vok cih ciangin nin lak tholak ah bual in tua a bual na ah a mukliip in a muk leh a mit a bil tawh kituak in hi vekvok a hih manin Vok kici a hihi.
Sakol = sakol cih ciangin ganhing te lakpan in mi hingte inh vanpua leh lengkai in jangmasa pen a hih manin sa khempeuh lakpan kol kibulh masa pen a hih man hi-in uk cip,ki tuncip a cihna a hihi.
Lawi = lawi cihciangin a luneu in a kii gol-a sau a hih manin a pumtawh ki tuak lo-in hakh/khua daak tanng siset cih bang omngei lo-in hi leeilawi a hih manin a ma omzia tawh kituak in Lawi a kici a hihi.
Ui = ui cih ciangin hamhat in a muh thak pepeuh a hih kei leh a lung hi mawh na khat ah ham pahpah in a mu masa mi na tawng kha a hih manin a tawt ciangin a mu masa mi ki gaih in ui' cikha a hih manin tua paisuak a hihi.
Zusa = zusa cih ciangin nin lak tho lak ah gamta in ni danglai ih pu/pa te zunek sa nekna ah an nengkia sa nengkia tawmin napai/gamta a hih manin Zusa kici paisuak a hihi.
Zawhngeu = zawhngeu cih ciangih a melneu in hi ngeungau-a a mulnel in a ham ciangin a aw' zawlin damtakin kaii pian a hih manin Zawlneu panin ongpai a hihi.
Bui = bui cih ciangin a mei tomin a mitbing a hih manin khua sau-pi mulo in a mit sangin a bil jangzaw a hih manin a sih loh na dingpi khawngah si thei in a nunzia tawh kituak in Bui kici a hihi.
Vot = vot cih ciangin gamsung ciklakh ah om a hih manin lawngkha/sukha leng vot dekdak in Vot kici ziau a hihi.A tuak masa mi inh a omna vot lua a hih man in a kha kisat in a ging inh vo!vo!vo! ci-in tua pan ongpai a hihi.

Zomto lai ni......

ZOMI NUMEI TE LEH LAI.

 

Pasian Thu Leh Zolai.

Pasian thu leh Zolai ongton khawm in J.H.Cope te nupa tungtawnin 1910 kumin Zolai a nei ki suak hi.Zomi ten Zolai ih neih zawh kum 50lom ( 1910-1960 ) sungin ih lai theih leh ih lai neih bulpi pen Laisiangtho leh Tedim Labu hi-a a nungah ZBC labu pibek a hihi. A hangpen leitung pilna a sinzo kitamnailo in tua sungpan in zongh Zomi numei te ki hel zonailo lai a hihman a hihi. A hi zongin Topa hehpihna tawh a nihna kum 50lom ( 1960-2010 ) ciangin pen leitung pilna a sin ih Zomi pasalte hongtam semsem mah bangin Zomi numei te zongh pasal te mah tawh kibangin sangkah hongtam toto in ih minam buppi in lai inh hong khangto sak aa, mi dangte tawh hongki kimto saksuak hi.

Zolai ih neih ih theih ma-in Zomi numei te dinmun enkik pakleng -lokho, singpua, annsu, annhuan, tuitawi, nausuak, naukem, vok an zong, vok an pia, teek te vaknang buukteep, lokuan kawmin khau khuuk kawm, vaiciah kawm in singpua khauphan kawmlaai, inntun teh singpaii khinphet pasal te dawnding zubel luup, man khinphet zingann ding su, tua zawh teh tawm khat khut le khe sil-in annne zasan meh cih tha dah cii zongh meh ngamlo, niksing mah tawh tulcil sa-in annne tutphah ah tu kha lo, ann a kikhamciang kuang le keu tengsoup, a zingsang ading vaimim a mindong uii-in a min dong ngak, khau kheek a hih kei leh khau phan, vaimim tol in lum, zingsang phalvak tuungin tho-in sing vazingpuak, ongtun teh nitak anding vaimim thunkhat su,tua khit teh sun ann ding ann umthun zing annne kuang nawhsil a manteh TU leh HEI,SENG mann in lokuan cihbang teng a hih manun manngei mahmah lo uh hi. Nipi ni tawl omding ci-in taiteh bungkhat bungnih bang su-in sunkam teh huan va khopak in a manteh singkang pua ci-in cihtawm pakding singkeu vapua lai-uh a hih manin vaipuak a zahnih bangin a nei a citak a lungduai Zomi numei te ahi uh hi.

Pasian hehpihna tawh Khamtung gamah Pasian thu ongtungin laisin theihna ding hun a om ciang leuleu in Zomi pasal te bek sang kikah sak aa numei te a hih leh numei leltak sangkah kulkei pasal nei dinguh hi lel bangmah in mangkei un teh ki cih san hi. Sangkah kha lo-in tua zawh hunkhat ciangin numei pawlkhat sangkah in numei khuavall pasal bangin om kicih sanin numei te adingin pen pasal neih TA neih leh innna louna semding te bek hi ci-in ki ngaihsun kha ngei hi.

Tua bangin a ki zahpih kawmkawm mah in Zomi numei ten onghan ciamin khua lampan na ngawnin ann guai pua in sangpi te ah ongkah uh hunkhat ongtungin mid-wife;nurse leh sangsia kumpi nasem cihte ong omta hi. Hi bangthu hoih te nu leh pa te inh a muh uh ciangin a tanu te uh sang ongna kah sak mahmah uh aa mun tuamtuam ah nasem in ongki om banah Zomi numei te zongh Laisiangtho sangkah kitam to pah in Pasian nasem zongh hong tam hi. Tua a hih manin Lai inh ih Zomi numei te onglamn to aa, Ih Zogam ah hi ta leh Kawlgam Vaaigam leitung muntuamtuam dongah suan leh muanpi in ongom thei ta uh hi.

Tua a hih manin mailam hun ah Ei Zomi numei te inh 100 ah 100 inh lai ih theih ding kisam aa Zolai Zopau theih na inh leitung midang te ongki kimsak na khat zongh na hisim gige hi. Zomi numei te inh lai ong thei uh hen la Zopau zolao ongthei le-uh a innkuan sungah kijang dinga tua pan in zongh Zomi te khantohna lianpi ongpiang ding na-na hihi.

Tu mahmah in enpak le hangh Zomi numei laklawh pawlkhat Kawlpau thei sunsun te ciang'a mau leh a mau kiteisak hikisa uh in Zomi pasal te Zomi innkuansung don-in en nuampha nawnlo vial uh in namdang te khutnuai tungin sila bangin a tung kitam mahmah ta hi, A hang inh ei sangin midangte inh lai mu/thei masa zaw uh in En lai tawmmu in tawm ih theih ciangin ki khua daak thei pan aa ih lai theih tawmlua a hih man hi-in mi dang te van leh lei bangin ih ngaih sut khak man hi-in ei lungsim puaktakpi na ngawn hangtak in semngam lo in midang te muang in a belkha kihi ta zen hi.

Tua a hih manin mai lam hun ah Ih Zomi numei te inh lai ong theih ding uh thupi mahmah aa a neu a lian inh ih hanciam pih ding a hihi.

Zomi a kua makhempeuh ih biak Topa Pasian inh a thupha ongbuak sukta hen...