Thursday 6 October 2011

KHUA DO THU.

Khuado Thu
Khuado pawi ih cih pen ih khua tek ah kumsial in anlaak khit ciang a kibawl ahihi. Pawi ih cih mahmah zong ei Zopau ciik hi lo a, Kawlpau pan ih ngah ahihi. Pawi ih zat nop kei leh zong “Khuado Bawl” zong kici thei ding hi. Ih Khuado bawl hun zong khua khat leh khua khat a hun ani kituak lo in, sim lam a tenggte pal deuh a zo lam a tengg te zekai deuh hi. Bang hang hiam cih leh ankung zong sim lamah pal zaw in zo lamah geei zaw a, an laak hun a kibat loh man ahihi. Anlaak kim khit lohin khua kido lo hi.
Zomite in mikang kha mah bang Zo kha simna a kimtak in ih neih hangin ih kum thak ni ih kum thak kha bang kha cih kigen cianna ciaptehna om nai lo hi. Tua ahih manin Khuado Pawi pen kumcin pawi in a sehna zong hi kha ding hi. Tua hi a kum thak kha pen Khuado bawl kha khitteh kha masa hi ding in kilawm hi. Khuado ih cih pen anlaak khit ciang a, kibawl pan ahih manin Anlaak Pawi zong kici thei hi. Tua mah bangin khanglui lai-in kum khat leh kum khat pen Khuado mah tawh na ciamteh uh a, Kumkhen Pawi ahih kei leh Kumthak pawi kici thei kawikawi zel hi.
Khuado ih cih kammal zong bulkan leng Khua cih pen ih khua tek mah a genna ahihi. Do cih kammal in a khiatna nih nei a, lengla do zin do cih kammal leh gal do ci-in hong bawlsia ding a hong pai hong simte do cih ahihi. Gal ih sim pen ei mau mahmah va pai a, va sim hi a, do pen galsim tawh kibang lo hi. Tua hi a Khuado a khiatna in zong anlaak pawi muak in ih khuabup in ‘khua a do’ ih hi a, khat lam pangpan leuleu ciangin hong bawlsia ding dawi leh kaute gal dona leh a omsa innsung bangkua a dawi leh kaute hawlkhiatna ahihi. Tua hih manin Khua Siansuah Pawi cih ding zong hi thei kawikawi hi.
Khuado khit ciangin kicidam tek ding cih upna zong nei uhhi. Khuado maa bangin khuado ciang a ding ci-in kiging kholin phit bang kilemh baih kha leh dawite in “ Khuado maa-in a ci nasak mengmeng ni” ci-uh hi ci-in upna nei uhhi. Tua ahih manin Khuado ma a lawplua a phitlep baih zong dik kisa lo hi. A tawpna-ah Anlaak Pawi, Kumkhen Pawi, Khua Siansuah Pawi, tua teng kigawm “Khuado Pawi” ahihi.
Khuado pawi bawl dan zong a mun a mual zui in kibang kim lo hi. Khua pawl khatte munah a khua "Tual" uh bulphuh in nungak tangval zaanhak in laam uh hi. Mun khatte leuleu ah tangval, tangvalnote khaam lup khopna ‘Sawmm’ bulphuh in kibawl hi. Inn tawm mahmah khuate-ah a khuabup in mun khatah a diakdiakin “Tual” ah lam khawmin bawl thei uhhi.
Atung a ih gensa bangmah in khua khat leh khua khat ani kibang lo hi. Akhua atui khualzin gamvakte hong tunkik khit mikim hun ahih theih liai leh khua phat khaliik hun khawng kideih pen hi. Khat veivei teh thusia lasia hong om kha leh ci-in hausa upa kikum diamdiamin hun lo phaat lopi a, ahih avaihawm cingtung zong om thei hi. Khuado ma-in nipi khat halin nithum sung taangko pa kiko sakin kitheisak khol hi.
Tu hun ciangin Zogamah Khuado Pawi vaai in nithum sung zum kikhak hi. Kawlte’ Tasaungdaing Mi Htun Pwe - Tadinkyut khalik ni a ma leh akhit zumkhak nithum sungmah kigeel in khua sim in khua kido ta hi. Tu dong ih Zogam ah ih Kumpite in Khuado zumkhak ni thum tak hong pia hi napi in, lo an laak baihna khuate ah anlaak khitteh Khua na do ziauziau thei uh a, tua zong Zomi khem peuh in a ni kibang sak kim leng hoih kasa hi. Tua hi leh kilung tuakna kilom khatna zong hi pah hi. Tua banah Zomite in Kumthak a nei gige ih hi a, tua kumthak pen October (Phalkha) sung hi pah ding a, ih Kum Thak pen zong tua kha sung mah ahih kei leh Phalkha khitciang a, a zom November(Nou kha) kha ni 1, ni cih bang hi thei pah hi. Tua tawh kisai Zo ulian thu neite in a khensat ding ahihi.
Khuado Ding Kigin Kholhna
Khanglui lai in a veeng a veeng in Sawmm kinei hi. Gentehna in; Saizang khuapi ah a veeng a veeng in a nuai a bangin sawmm kinei ngei hi.
(01) Luisuk sawmm - Pu Kham Kho Zam - Gualnam
(02) Innpi sawmm - Pu Thawng Za Khup - Sukte
(03) Liappi sawmm(A) - Pu Thawng Khaw Kam - Gualnam
(04) Liappi sawmm(B) - Pu Son Pum - Gualnam
(05) Cianlai sawmm - Pu Pum Zen - Gualnam Malneu
(06) Singzang sawmm - Pu Vial Pum - Gualnam
(07) Dawhdeuh sawmm - Pu Kham Za Nang - Songput
(08) Teizang sawmm - Pu Gen Suang - Hatlang
(09) Mualtung sawmm - Pu Neek Thuam - Tawmging
(10) Kongzang sawmm - Pu Luai Cin - Gualnam Munsuang
(11) Khuaphei sawmm - Pu Khun Pau - Gualnam Kikkai
Meilah laak Ni
Khuado tanggsuak ciang a det ding meilah a tawm pen nipi khat ma-in sawmm tangval te'n la khol uhhi. Meilah kipho keu in khuado kuan ciangin "tanggsuak" kipatna pan Sawmm dong a khomh ding in meilah lom hen in bawlsa in kikoih phitphet hi. Khuado madeuh in sawm tangvalte’n khuaibu zong uh a, a muh zahzah uh Khuado ciang aa tanggsuak meidet kipatna mun khuanawl ah phual koih phot uhhi.
Khuado zu ding pen antang in kidongin sawmm innteekte ahi zong, sawmm sung pan zusak siamte khat peuhpeuh a hi zongin kisawl hi. Khuado ma kha khat sap sungteng sawmm ah nitak sialin phit kilemh in kisin khol hi. Phitbu khatah anuai a teng kihel hi.
Phit Bu khat;
(1) A pan a un ----- nih
(2) A pan a eu ----- nih
(3) A dawng a un ----- nih
(4) A dawng a eu ----- nih
(5) A hual ----- li
(6) A telek ----- nih (kop khat)
Gamkhau Sat Masa
Meide sa aa mualsuahna dingin a tamzaw veihnam khau golpite kila in tua gamkhau len in kizawng hi. Mi khat leh khat a kigamlatna a kibang dingin laam nih halta ah veihnam gui khau a zang neu deuhte tawh akual(abil) bawlin kikhih bawk hi. Khuado meidet taanggsuah ciangin tua khau kikhihna kualteng len dimdiam in meide sa in hong pai diamdiam uhhi.
Khuado Ni
Khuado ni in inn tekah tangho kibawl hi. A nitak kauhawl khit ciangin innka tau tangzom khuam tungah a etlawm theithei di'n meilah detna ding kibawl hi. Kawlte Tadingyut meidet pawi kigin kholh mah tawh kibang hi.
Nitak khuamial nai 7:00PM hun khawng ciangin a sawmm a sawmm in a veeng a paam mi atam theithei zawn in amau khuado “taangsuak” kipatna ding muntek vazuan uhhi.
Khuaite Hal Phot
Khuado tanggsuah kipat ma in Sawm tangvalte in a khuai laak uh hal phot uh a, tua zawh ciangin khuaibeelte gua pum khat peuh tawh zawng in tanggsuak meidete tawh hong ton khawm uhhi. Khuado pen khuai laak tawh kithuah ahih manin, a veihnam khau uh pen “Khuai Khau” kici pah hi.
Khuado tanggsuah meidet ciangin, khuangtumpa leh sialki tumpa lo buangin meilah de kawmsa in phittum in a mau ciat kipatna san tek pan hong pai masa uhhi. A nungah nungak tangval numei naupangno te’n meide kawmsa mah in kigual ditdet in zui uh hi. Tua pen ‘taanggsuak’ ahih kei leh ‘mualsuak’ kici hi.
Nitak nai giat leh kua kikal hun khawng ciangin "taangsuak" hong kipan uh hi. Khua sungah sawmm (11) a om leh a vekpi mah in "mual suak" uhhi. Mun (11) ah amau zawiciat tawnin sawm tangval te’n khuang leh phiit tawh makai in mei desa in amau santekah taanggsuak uh a, galva pan muhnop mahmah hi.
Mi tampi muhtheihna kidawh kimna hong tunteh khuangsaan in minute (5) sung bang hongkhawl uhhi. Khuang leh phiit a zaknop takin a tum gi-in tum uh hi. Pengkul/Lawinget zong mut uh aa, zaknop in etlawmsak mahmah hi. Sawmm (11)te mualsuak tek uh ahih mah bangin khuasung teng khempeuh khuado meidet in taan zihziah hi.
Tua laitakin innpite inn (Khuahausate) pan kauhawl kipan in tua khitteh khuapih taangpi taangta in kau hawlkhia uh hi. Kauhawl ih cih pen innteek papiten, mei desa in innsung tengah tuga heiga tawi-in khuam citeng, kawmlak citeng beemh citeng sat kawikawi in, innsung pan innpua lamah hawlkhia suakin bikhalap atunteh, kau ciah o! na zun na eek nam sia ei! nazi nata kiang zuan o! na khua na tui zuan o! cih kawmkawm leh Awi!! Tai ei tai ei! ciah takpi mah ei! ci-in a tuga konglam denna phei hi. Thau neiten thau zong lawn uh hi. Tua sungteng tangsuakte meidet lah a ciangciang a munmunah kigual ditdetin khawl dide uh hi. Inn tekah kau kihawlkhia in tuga heiga lot teng leh thaulot ngeiingaii, otdekdak teng kithuahin khuasungteng aveeng aveengah kisa ziazua, kisa ngengngang hi.
Kau hawl khit lim mahin innkaa tau tangzom tungah meilah koih nang nahtang kuak tawh hoihtakin bawlkholhsa in koih a tua tungah de pah in, akilawm theithei dingin meilah tampi kigual ditdet in de thuah uhhi. Taanggsuakte zong tawm vei a khawlna pan damtakin hong kikhin ditdit in, a sawm ciatuh atun dong phiitmut kawm khuangtum kawmin paisuak uhhi. Sawm atun uh ciangin tawlpi khat mah phittum in laam uhhi. Nungakno naupangnote tawmvei khitteh a inntek uah ciah uhhi.
Khuasungah innsim a innkaa tek a meilah dette uh zong tummta ahih manin Khuado ni Dopini a man hita aa, innkaa pan innsung lam zuan tekta uhhi. Tua zawhteh khuasung liap dildialin Sawm neite inn lobuang daipah khiitkheet hi.
Sawmm tangval leh nungakte a gualnop zui-in zanhak thei hi. Ahi zongin khekleh thei lo in a inn tekah khuavak phetin a ciahkul hi. Banghang hiam cih leh a zingteh "Khuado Lawm Anneek Ni" hi a, a sawmm innteekte zong amau sanggam laiguizomte tawh kikaikhawm in amau Thalloh ahi Bangkuapite inn ciatah a omkhop uh kul hi.
Khuado neekkhawm sungin ih sungh ih pu ih phamawhte konlawh kullo in, unau sanggam tengin a innkuan un bangkuapite innah kikai khawm aa, amau neihzawh zahzah sago in zu alim theithei kikumin ne in om uhhi. A neite’n ninih nithum ne uhhi. Khuado lawm anneek sungin zu leh sa akicing bangbang ih hih theih zawh zahzahin ih pute ih zawlte ih lawmngaihte kikhol hi.
Khuado ni zingteh zingsang khuavak cilin zutak khum mahmah thawlkhat, tangho phel pawlkhat leh nilh sathau kengin nupite Dai (han/khan) va hawh uh hi. Dai a tun ciangin ni dangin kiphumlo ahih manin asisate luhawmte khawmtuah in ki-um sak pilpel uh aa, zutaakte tanghote va tah (pia) uhhi. A lu hawm zong sathau nilhsak uh hi.
Khangluite in ki-itna tua bang zahta-in na zangh uh hi. A man ciangin luhawmte beel golpi sungah hoihtak in seng kik uh hi.
Khuado La
01.
Do na lingling do na lingling e, gual in kumkhua do na lingling e
Gual in kumkhua do na lingling e Do (Lian Do) han ah nau bang va kap tang e.
Nau bang kap khau bang va ciah tang e, gual ih lenna taang na silsial e.
02.
Daidam a zal lawh nunnuamno, kumcin lenkhuang tawi ging naza nam, ging na za nam aw.
Kumcin kei khuangtawi ging na zak aa leh, ngaihno kei tongsuah siam na za nam, siam na za nam aw.
03.
Kum kikhen e solkha dang e, zin in vangkhua zonghen lawm aw e.
Zin in vangkhua zonghen lawm aw, siangsung tuibang sianghen lawm aw e.
04.
Kawltu tawi kumkhua ih khenna ningzu khum leh aisa aw e.
Ningzu khum leh aisa aw e, khan kumsawt ciamlai leng aw e.
05.
A nicin aa tutvum khawl lo dam in dawn aw nuam ningtui hi e.
Gual tatsa bang ih zuihna hi dawn lungsut ken san muangno aw e.
06.
A nuam belin bang a nuam bel hiam, zua lam lensialki leh khuang nuam e.
Zua lam lensialki leh khuang nuam zin lailen kal tangbang dam nuam e.
07.
Pupa gamzang tang kal khatah, tangkhat suan zong simtheihloh piang e.
Tang khat suan zong simtheihloh piang bang din sungnek ban ka sam hiam aw.
08.
Thang Ho leh Lian Do a sen sanggah e, a mikai e mi zaluang kai e.
A mi kai e mi zaluang kai e, khuakim kai e, lawibang thang na' e.
09.
Tuan pupate khan kikung kuaihna, ta lei lawm ningbel tui aw dawn ka cim lo lai e lawm aw e.
Ningzu sik bang ka dawn a lawm, len sesing bang kei ka gil lai, kei ka gil lai e.
10.
Pupa langlamh lenkhuang leh sialki, betloh in tulkei leh kilawm e.
Tun ningsak leh vangkhua nuamno, lello o lawm ka duang laikuai e.
11.
Ka mazap aa tul suanbawi aw, ningneek kalah nahzingno aw e.
Ningneek kalah nahzingno aw, miim leh sawm tang tualkhia no aw e.
12.
Lia leh tang gawl bang ki-um a, lai-ah lenkhuang ging ngaihno aw e.
Lenkhuang ging le zamluang ngaihno, galin donleng lunghehkai aw e.
13.
Kumkhen ningzu lunlai-ah e, kei hong buallah hi tang tun aw e.
Kei hongbual lah hi tang tun aw, singgamah lungzuang veng tun aw e.
14.
Tun sungkhat piang tang laizom teng, sinthu khat in tui bang luang leng e.
Tukawl tawi kumkhua ih do leh, pupa sinthu ih lelna hi e.
15.
Lenlai sinthu kumkhen lenkhuang, khang zamluang in kei hong phawng lai e.
Khang zamluang in kei hong phawng lai, lenkhuang tawi maimit aa tuang lai e.
16.
Tuan pupate khan kigui zopna, khangsawn te'n kumkhua ih do, ih dodo nuam e.
Ih do do nuam tuan sinthu zilhna, lenkhuang leh ciandal ih sai, ih sai sai nuam e.
17.
Pupa phuhsa kum khuadona, simsing bang gil den hen lawm aw e.
Simsing bang gil den hen lawm aw, khangsawn momnote’n, gia bang zuun leng e.
18.
Hong kitawi vua lia leh tang aw, pupa pianzil meibang theng kuan e.
Meiibang thengkuan pupa pianzil, nahzu bang puah dih ni guai aw e.
19.
Sian sinthu leh pupa sinthu, khang damtui bang gawm theileng kilawm pen e.
Kilawm pen e, pupa sinthu zong, tung Sianmang in nibang awi hi, ni bang awi hi e.
20.
Pupa phaksap zang dontual nenah, va bang laam zaideih ih khian, sing na dildial, luang na dildial e.
Luang na dildial nunnop paal lawhna, tuan pupate laukha'n zong, ahong zo diai ahong laam diai e.
21.
Pupa tuan sinthu lah zilvawi, tung Sianmang sinthu lah zilvawi e.
Sinthu phateng kaibang gawmvawi, momno eikhan sang kitawi vawi e.
22.
Kumkhen ningzu khum nalai a, khenta ning ngaih zalmang pha man aw.
Mangpha man aw Sian in siam hen, maikumah tuah ding kiciam vawi e.
23.
Kumkhen ningne seino gual aw, Siansiam tangbang damciat leng cing e.
Sial zatam leh lung ih zuanteng, nuaciang siat in, kumkhen tawh sen leh khawm ta ni e.
24.
Kum khuakhen ding pamciang tulta, nang na senleh kik ta lawm aw e.
Nang na senleh kikta lawm aw, gualgen vangthang sawtta lawm aw e.
25.
Kum khuakhen tulnah zingtah e, lawm aw kei lungzuan tawh zing khawm e.
Gual ngaih sialleng lun sumtualah, sialtam in mawng bang ei kan ta e.
26.
Kum kikhen e ciin sumtualah, tulvum zai awi kasa lawm aw e.
Tulvum zai awi lah hilo aa, lia leh tang lam siamno lawm aw e.
27.
Kum kalkhat haibang ih ngak ning leh aisa, nui hiuhiau laikuang ih um nun in nuam e.
Sian in kumsawt gamgua bang honghawi hen aw, kumsawt laikuang um dingin hong siam hen aw.
28.
Tuuk leh khal kikhenna dingin, lailen hong tualkum ta e ngaih aw.
Lailen hongtual kumta e ngaih, thangvan a zal lunggin hong tualkum mawh e ngaih aw.
29.
Mualdawn nahneu lahmei cimta, tungciang se-al pawl bang lawm aw e.
Tungciang se-al pawl bang lawm aw, kawlciang in vangkhua lumh lawm aw e.
30.
Lummei hong kai ciiciaii e khuavan nuaiah, tuk leh khal kidanna ding aw e.
Tuk leh khal kidanna ding lummei hong kai, khuavan theng leh khua dai lawm aw e.
31.
Kum khenna ding tulnah dawnsuangta, zolei lentang na dangta ngaih aw.
Zolei lentang na dangta ngaih, vaiva tongsuah kidangta ngaih aw.
32.
Kumkhen ningtuino kidawn e, kawi leh von Niang ngai ing aw e ngai ing aw aw e.
Kawi leh von Niang vang kong ngaih man, ka duang lo bang tul ing aw aw e.
33.
Si leh hing aw lawh zatam aw, kumkhen lenkhuang ging na za nam aw.
Kumkhen lenkhuang ging na zak a leh, ngaihno kei tongsuah siam na za hiam siam na za hiam aw.
Agelh: Amicih Pau

No comments:

Post a Comment